Systemen, en dus ook relaties, zijn onderhevig aan vijf natuur-wetten, ook wel ‘systemische krachten’ genoemd. Je kunt het vergelijken met de zwaartekracht, die er ook altijd is, zelfs al is die niet met het oog waarneembaar.
Als er iets mis gaat met die krachten zijn de gevolgen echter wel degelijk waarneembaar. Zoals het gevolg van de zwaartekracht wel zichtbaar is: als je iets niet vasthoudt en geen rekening houdt met de zwaartekracht, dan valt het. Er ontstaan problemen.
Ook in onze dagelijkse omgang met elkaar zitten wetmatigheden of systemische krachten die niet altijd zichtbaar zijn, maar waarvan de effecten wel altijd merkbaar zijn als ze niet worden gerespecteerd. Inzicht hierin zal je dus zeker helpen.
De vijf krachten samengevat:
- Dynamische balans geven & nemen
Een systeem is levendig en dynamisch als er afwisselend gegeven en genomen wordt. Hierdoor ontstaat een juiste interactie in een systeem. Als de balans tussen geven en nemen verstoord wordt, raakt een systeem uit balans. De uitwisseling in dat systeem wordt overactief of juist het tegenovergestelde. Het valt stil. Het zou zomaar kunnen zijn dat veel mensen alleen maar geven. Of – net zo erg – alleen maar nemen. Een juist systeem ontstaat pas als er in een juiste verhouding gegeven en genomen wordt. Door alle systeemleden. Je hebt mogelijk wel eens ervaren dat jij iemand een kado gaf, waar die persoon niet van harte blij mee was. Naast een fysiek kado kan het ook over een gesprek gaan, dat de ander liever niet wil horen. Je moet dus altijd het geven en nemen afstemmen. Vaak gebeurt het ook dat we iets nemen, wat we eigenlijk niet wíllen nemen, maar laten we het wel gebeuren.
- Rangorde
Rangorde zorgt ervoor dat een systeem rustig en veilig is. Vaak wordt rangorde verward met hiërarchie, macht, en belangrijkheid, maar het gaat over welke rol iemand in een systeem heeft. Degene die het beste thuis is in een bepaald onderwerp, is hoogste in rangorde. Maar hij of zij is daarmee niet belangrijker dan een ander. De hoogste in rangorde zijn, schept de verplichting anderen mee te nemen in hun groei. Niemand kan op alle onderwerpen of altijd hoogste in rangorde zijn. Helaas proberen veel mensen/ volwassenen dat onbewust wel. In onze maatschappij zien we continu verstoringen rondom rangorde.
- Plek
Een juiste plek zorgt ervoor dat mensen op een juiste manier actief zijn. Dat wil zeggen dat er een afwisseling is tussen erg actief zijn en niet actief zijn. Dat laatste, rust nemen, is in onze maatschappij eerder een taboe : iedereen wil namelijk ‘druk bezig’ zijn.
Alles en iedereen heeft recht op een plek in het familie- of organisatiesysteem en iedereen hoort erbij. Een plek dient gegeven te worden. Dat je je welkom mag voelen, en dat je mag zijn zoals je bent, ongeacht je daden. En degene die een plek krijgt, zal deze in moeten nemen.
- Loyaliteit
Loyaliteit zorgt voor de juiste verbinding in een systeem. Anders dan maatschappelijk gebruikelijk, is de belangrijkste loyaliteit – de voornaamste verbinding dus – die met jezelf.
Hierbij is energie belangrijk : in wie of wat steek jij je energie?
- Niets verdwijnt vanzelf
Als er sprake is van een verstoring van een systemische kracht, ontstaat er gedoe. Helaas verdwijnt deze verstoring – en als gevolg daarvan het gedoe – niet vanzelf. Er zal iets gedaan moeten worden om de verstoring te beëindigen. Dit betekent dat gedrag moet veranderen. Als er disbalans is tussen geven en nemen, zal die hersteld moeten worden. Wanneer de rangorde verstoord is, moet deze hersteld worden. Vaak betekent dit het respecteren van de rangorde van een ander. Rondom plek dient iemand een plek te krijgen en zijn plek in te nemen. Bij loyaliteit: eerst loyaal zijn aan je hele zelf en daarna aan het systeem waarin je je bevindt.
Noot: de toelichting over de uitgangspunten van het systemisch werken heb ik opgedaan bij De Roestenburgh.
